Η υπογεννητικότητα στην Ελλάδα δεν είναι απλώς ένα στατιστικό φαινόμενο. Είναι μια αργή, αλλά σταθερή μετατόπιση του πληθυσμιακού ιστού που απειλεί την κοινωνική συνοχή, την οικονομική βιωσιμότητα και την εθνική συνέχεια. Με δείκτη γονιμότητας μόλις 1,3 παιδιά ανά γυναίκα — πολύ κάτω από το όριο αναπλήρωσης των 2,1 — η χώρα μας χτίζει ένα μέλλον με λιγότερες φωνές στις παιδικές χαρές και περισσότερους ώμους να σηκώνουν το βάρος της γήρανσης.

Σύμφωνα με την έκθεση του Εργαστηρίου Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων (ΙΔΕΜ), το 2023 καταγράφηκαν μόλις 72.300 γεννήσεις, σχεδόν οι μισές από τον μέσο όρο της εικοσαετίας 1951–1970. Παράλληλα, το 23% του πληθυσμού είναι άνω των 65 ετών, ενώ οι ηλικιωμένοι ξεπερνούν κατά 1 εκατομμύριο τους νέους κάτω των 14. Οι προβλέψεις δείχνουν ότι έως το 2050 ο πληθυσμός της Ελλάδας θα μειωθεί στα 7,5 εκατομμύρια, με τις δημογραφικές αδράνειες να καθιστούν την ανατροπή της τάσης εξαιρετικά δύσκολη.

Η υπογεννητικότητα είναι αποτέλεσμα μιας σειράς παραγόντων. Η οικονομική ανασφάλεια, οι χαμηλοί μισθοί, η ανεργία και το υψηλό κόστος ζωής αποτρέπουν τα ζευγάρια από το να αποκτήσουν παιδιά. Η κρατική στήριξη παραμένει ανεπαρκής: οι βρεφονηπιακοί σταθμοί είναι λίγοι και ακριβοί, ενώ η γονική άδεια παραμένει άνιση και ανεπαρκώς αμειβόμενη. Το στεγαστικό πρόβλημα, με την αύξηση των ενοικίων και την έλλειψη προσιτής κατοικίας, επιβαρύνει περαιτέρω τις νέες οικογένειες. Παράλληλα, κοινωνικές αλλαγές όπως η καθυστέρηση στην ηλικία τεκνοποίησης, η αύξηση των μονογονεϊκών οικογενειών και η αλλαγή στις προτεραιότητες ζωής επηρεάζουν αρνητικά τη γονιμότητα. Τέλος, η συνεχής μετανάστευση νέων 25–45 ετών στερεί από τη χώρα κρίσιμη αναπαραγωγική δυναμική.

Οι επιπτώσεις της υπογεννητικότητας είναι πολυδιάστατες. Στην οικονομία, η μείωση του εργατικού δυναμικού οδηγεί σε πτώση της παραγωγικότητας και της καινοτομίας, ενώ οι δαπάνες για συντάξεις και υγειονομική περίθαλψη αυξάνονται. Στον τομέα της υγείας, το σύστημα υπερφορτώνεται λόγω της γήρανσης του πληθυσμού, με αυξημένες ανάγκες για φροντίδα ηλικιωμένων. Στην εκπαίδευση, σχολεία κλείνουν λόγω έλλειψης μαθητών, μειώνοντας την εκπαιδευτική δυναμική και τη δυνατότητα κοινωνικής κινητικότητας. Επιπλέον, η μείωση του μαθητικού πληθυσμού οδηγεί σε σταδιακή συρρίκνωση του αριθμού των εκπαιδευτικών που δραστηριοποιούνται στον χώρο, είτε μέσω μη ανανέωσης συμβάσεων είτε μέσω περιορισμένων διορισμών. Το φαινόμενο αυτό εντείνει την επαγγελματική ανασφάλεια στον κλάδο και υπονομεύει τη μακροπρόθεσμη ποιότητα της δημόσιας εκπαίδευσης.

Στην περιφέρεια, χωριά και μικρές πόλεις ερημώνονται, με απώλεια πολιτιστικής και κοινωνικής ζωής. Ψυχολογικά, η κοινωνία βιώνει αίσθημα παρακμής και αβεβαιότητας για το μέλλον, ενισχύοντας την απομόνωση και τη δυσαρέσκεια.

Άλλες χώρες έχουν αντιμετωπίσει την υπογεννητικότητα με επιτυχία. Η Γαλλία ανέβασε τον δείκτη γονιμότητας στο 1,8 με φθηνή παιδική φροντίδα, ισότιμη γονική άδεια και γενναιόδωρα επιδόματα. Η Σουηδία καθιέρωσε υποχρεωτική άδεια πατρότητας και κουλτούρα ισότητας. Η Ουγγαρία προσφέρει άτοκα δάνεια που διαγράφονται με το τρίτο παιδί και φοροαπαλλαγές για πολύτεκνες οικογένειες, ανεβάζοντας τον δείκτη από 1,23 στο 1,6.

Η αντιμετώπιση της υπογεννητικότητας στην Ελλάδα απαιτεί ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο. Οικονομικά κίνητρα όπως φορολογικές ελαφρύνσεις, επιδόματα και άτοκα στεγαστικά δάνεια για νέες οικογένειες είναι απαραίτητα. Υποδομές φροντίδας, όπως δωρεάν και προσβάσιμοι βρεφονηπιακοί σταθμοί σε κάθε γειτονιά, μπορούν να διευκολύνουν την καθημερινότητα των γονέων. Η ισότητα στην εργασία, με ίση και αμειβόμενη γονική άδεια για άνδρες και γυναίκες, ενισχύει τη συμμετοχή και των δύο φύλων στην οικογενειακή ζωή. Τέλος, η δημιουργία ευκαιριών για εργασία και στέγαση μπορεί να ενθαρρύνει τον επαναπατρισμό των νέων που μετανάστευσαν.

Η υπογεννητικότητα δεν είναι αναπόφευκτη. Είναι αποτέλεσμα πολιτικών επιλογών και κοινωνικών προτεραιοτήτων. Αν η Ελλάδα επιλέξει να επενδύσει στη νέα γενιά, μπορεί να αναστρέψει την πορεία και να χτίσει ένα βιώσιμο μέλλον.

Πηγή: indemography.gr
Πηγή φωτογραφίας 1:  capital.gr
Πηγή φωτογραφίας 2: offlinepost.gr