Η ελληνική ύπαιθρος, επί δεκαετίες θεμέλιο της εθνικής παραγωγής και πολιτιστικής ταυτότητας, βιώνει μια βαθιά και πολυεπίπεδη παρακμή. Η δημογραφική συρρίκνωση που καταγράφεται σε ολόκληρη την επικράτεια δεν είναι απλώς στατιστικό φαινόμενο αλλά κοινωνική και εθνική κρίση. Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, η Απογραφή Πληθυσμού του 2021 αποκάλυψε ότι 44 από τους 51 νομούς της χώρας παρουσίασαν μείωση πληθυσμού με τις αγροτικές και ορεινές περιοχές να πλήττονται δυσανάλογα. Η πληθυσμιακή πυκνότητα της χώρας μειώθηκε από 81,75 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο το 2011 σε 79,7 το 2021. Περιοχές όπως η Ευρυτανία, η Φωκίδα, η Άρτα, η Δράμα και η Γρεβενά καταγράφουν απώλειες άνω του 10% ενώ σε δεκάδες χωριά ο πληθυσμός έχει μειωθεί κάτω από τα 50 άτομα. Η ΕΛΣΤΑΤ καταγράφει ότι το 2022 οι γεννήσεις ανήλθαν σε μόλις 76.541 ενώ οι θάνατοι ξεπέρασαν τις 140.000 επιβεβαιώνοντας τη συνεχιζόμενη φυσική μείωση του πληθυσμού.

Από τη δεκαετία του 1950 η αστικοποίηση και η εσωτερική μετανάστευση προς Αθήνα και Θεσσαλονίκη άρχισαν να αποψιλώνουν την ύπαιθρο. Η τάση αυτή εντάθηκε μετά τη δεκαετία του 1990 με την παγκοσμιοποίηση και την απορρύθμιση της αγροτικής οικονομίας. Η οικονομική κρίση του 2010–2020 επιτάχυνε τη φυγή των νέων ενώ η πανδημία του COVID-19 ανέδειξε την έλλειψη υποδομών και υπηρεσιών σε μη αστικές περιοχές. Η παρακμή της υπαίθρου είναι αποτέλεσμα σύνθετων και αλληλένδετων παραγόντων. Ο δείκτης γονιμότητας στην Ελλάδα το 2022 ήταν μόλις 1,38 παιδιά ανά γυναίκα ενώ το 22% του πληθυσμού είναι άνω των 65 ετών. Στην ύπαιθρο το ποσοστό αυτό ξεπερνά το 30%. Πάνω από 500.000 νέοι Έλληνες μετανάστευσαν στο εξωτερικό μεταξύ 2010 και 2020 πολλοί από αγροτικές περιοχές στερώντας την ύπαιθρο από το πιο δυναμικό της κομμάτι. Η έλλειψη πρόσβασης σε υγειονομική περίθαλψη εκπαίδευση συγκοινωνίες και ψηφιακές υπηρεσίες καθιστά την παραμονή στην ύπαιθρο μη βιώσιμη. Η μείωση των επιδοτήσεων η γραφειοκρατία και η απουσία στρατηγικής για την αγροτική παραγωγή οδήγησαν χιλιάδες μικροκαλλιεργητές στην έξοδο από τον πρωτογενή τομέα.

Η πολιτεία φέρει σοβαρή ευθύνη για την παρακμή της υπαίθρου. Παρά τις επαναλαμβανόμενες εξαγγελίες για ανάπτυξη της περιφέρειας οι κυβερνήσεις των τελευταίων δεκαετιών απέτυχαν να εφαρμόσουν συνεκτική στρατηγική. Δεν υπήρξε ποτέ μακροπρόθεσμο σχέδιο για την ενίσχυση της αγροτικής παραγωγής την ανανέωση του πληθυσμού και την προσέλκυση νέων στην ύπαιθρο. Ο Καλλικράτης και ο Κλεισθένης συγχώνευσαν κοινότητες και υπηρεσίες αποδυναμώνοντας την τοπική αυτοδιοίκηση και απομακρύνοντας το κράτος από τον πολίτη. Παρά τα κονδύλια του ΕΣΠΑ και της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής η απορροφητικότητα ήταν χαμηλή και συχνά κατευθυνόταν σε έργα βιτρίνας αντί για ουσιαστικές παρεμβάσεις. Δεν θεσπίστηκαν ουσιαστικά φορολογικά επαγγελματικά ή κοινωνικά κίνητρα για την επιστροφή νέων οικογενειών στην ύπαιθρο. Η καθυστέρηση στην επέκταση του γρήγορου internet και των ψηφιακών υπηρεσιών περιόρισε τις δυνατότητες τηλεργασίας και επιχειρηματικότητας εκτός πόλεων.

Η παρακμή της υπαίθρου έχει σοβαρές επιπτώσεις. Η εγκατάλειψη παραμεθόριων περιοχών δημιουργεί κενά στην εδαφική επιτήρηση και ενισχύει την αίσθηση εγκατάλειψης. Οι παραδοσιακές κοινότητες οι τοπικές γλώσσες και έθιμα κινδυνεύουν να εξαφανιστούν. Η πίεση στα αστικά κέντρα αυξάνει το κόστος ζωής την ανεργία και τις κοινωνικές ανισότητες. Η μείωση της εγχώριας παραγωγής αυξάνει την εξάρτηση από εισαγωγές και μειώνει την αυτάρκεια. Η αναστροφή της τάσης απαιτεί πολιτική βούληση και στρατηγική. Χρειάζεται εθνικό σχέδιο αγροτικής αναγέννησης ενίσχυση της τοπικής αυτοδιοίκησης ψηφιακή και συγκοινωνιακή συνδεσιμότητα κίνητρα για νέους και οικογένειες στήριξη της πολιτισμικής κληρονομιάς.

Η ελληνική ύπαιθρος δεν είναι απλώς γεωγραφικός χώρος είναι η ψυχή της χώρας. Η ανασυγκρότησή της είναι εθνική ανάγκη.

Πηγή: statistics.gr
Πηγή φωτογραφίας 1: to-paliatzidiko.blogspot.com
Πηγή φωτογραφίας 2: choriaelladas.gr