Η πρόθεση της ελληνικής κυβέρνησης να περιορίσει τις εκδηλώσεις στο Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη, μεταφέροντας την αρμοδιότητα του χώρου στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, εγείρει σοβαρά ερωτήματα για τη σχέση της δημοκρατίας με τον δημόσιο χώρο. Το επιχείρημα περί «σεβασμού» είναι κατανοητό, αλλά δεν μπορεί να υπερισχύσει του θεμελιώδους δικαιώματος της ειρηνικής συνάθροισης. Η συζήτηση αυτή δεν αφορά μόνο ένα μνημείο αφορά το δικαίωμα του πολίτη να είναι παρών, να εκφράζεται και να συμμετέχει ενεργά στη δημόσια ζωή.

Τα μνημεία δεν είναι απλώς πέτρινα σύμβολα ή αρχιτεκτονικά έργα. Είναι σημεία συλλογικής μνήμης, ιστορικής αναφοράς και πολιτικής συνείδησης. Το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη, μπροστά στη Βουλή των Ελλήνων, δεν είναι απλώς ένας τόπος τιμής για τους πεσόντες. Είναι ένας χώρος όπου η ιστορία συναντά την πολιτική πράξη, όπου η μνήμη γίνεται ενεργή.

Η δυνατότητα να εκφράζονται εκεί οι πολίτες, ειρηνικά και δημοκρατικά, είναι δείγμα πολιτικής ωριμότητας και θεσμικής ανεκτικότητας. Η παρουσία του πολίτη μπροστά στο μνημείο δεν προσβάλλει τη μνήμη την ενεργοποιεί. Η σιωπή δεν είναι πάντα σεβασμός. Μπορεί να είναι αποξένωση, απομάκρυνση, φόβος.

Η δημοκρατία δεν χρειάζεται αποστειρωμένους χώρους. Χρειάζεται δημόσιους χώρους ανοιχτούς, προσβάσιμους, ζωντανούς. Και τα μνημεία, ως σημεία αναφοράς, πρέπει να παραμείνουν τέτοιοι χώροι.

Σε πολλές χώρες, τα Μνημεία του Αγνώστου Στρατιώτη θεωρούνται «ιεροί» χώροι, όπου δεν επιτρέπονται πολιτικές συγκεντρώσεις. Όμως η ιστορία δείχνει ότι τα μνημεία συχνά αποτέλεσαν σκηνή κοινωνικών διεκδικήσεων, και μάλιστα με παγκόσμια απήχηση.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Μνημείο Λίνκολν αποτέλεσε το σκηνικό για μία από τις πιο εμβληματικές στιγμές του 20ού αιώνα: την ομιλία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ το 1963, μπροστά σε εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες που διεκδικούσαν ισότητα και δικαιοσύνη. Ο χώρος δεν προσβλήθηκε από την παρουσία τους αντίθετα, ενισχύθηκε ο συμβολισμός του ως σημείου ελευθερίας και δικαιωμάτων.

Στη Γαλλία, η Αψίδα του Θριάμβου έγινε σημείο έντασης κατά τις κινητοποιήσεις των «Κίτρινων Γιλέκων» το 2018. Παρότι καταδικάστηκαν οι φθορές, η παρουσία των πολιτών εκεί ανέδειξε την ανάγκη για κοινωνικό διάλογο, ακόμα και σε χώρους υψηλού συμβολισμού. Η σύγκρουση δεν ήταν με το μνημείο, αλλά με την πολιτική αποστασιοποίηση.

Στην Πολωνία, το Μνημείο του Γκέτο της Βαρσοβίας φιλοξενεί συχνά αντιφασιστικές και αντιρατσιστικές εκδηλώσεις. Εκεί, η ιστορική μνήμη δεν προστατεύεται με σιωπή, αλλά με δράση και συμμετοχή. Η μνήμη γίνεται εργαλείο πολιτικής αφύπνισης.

Η Ελλάδα, μέχρι σήμερα, έχει επιδείξει αξιοσημείωτη ανεκτικότητα. Οι πολίτες έχουν τη δυνατότητα να συγκεντρώνονται μπροστά στη Βουλή, να εκφράζουν τις απόψεις τους και να τιμούν τη μνήμη με τρόπο ενεργό. Αυτό δεν είναι αδυναμία του κράτους είναι δύναμη της δημοκρατίας.

Ο περιορισμός εκδηλώσεων σε τέτοιους χώρους δεν είναι ουδέτερη πράξη. Είναι πολιτική επιλογή. Και όπως κάθε πολιτική επιλογή, πρέπει να κρίνεται με βάση τις συνέπειές της.

Πρώτον, περιορίζει τη δημόσια έκφραση σε έναν από τους πιο συμβολικούς χώρους της χώρας. Όταν ο πολίτης δεν μπορεί να σταθεί μπροστά στο Μνημείο για να εκφράσει ειρηνικά την αγωνία ή τη διαμαρτυρία του, τότε η δημοκρατία χάνει ένα από τα πιο ουσιαστικά της χαρακτηριστικά: την ορατότητα του πολίτη στον δημόσιο χώρο.

Δεύτερον, ανοίγει τον δρόμο για αυθαίρετες ερμηνείες του «σεβασμού» και της «αρμοδιότητας». Ποιος αποφασίζει τι είναι προσβλητικό και τι όχι; Ποια αρχή ορίζει ποια εκδήλωση είναι «αρμόζουσα» και ποια όχι; Η δημοκρατία δεν λειτουργεί με φίλτρα. Λειτουργεί με κανόνες, διαφάνεια και ανοχή στη διαφωνία. Η αυθαιρεσία δεν προστατεύει τη μνήμη την εργαλειοποιεί.

Τρίτον, απομακρύνει τον πολίτη από τον δημόσιο χώρο, ενισχύοντας την αποπολιτικοποίηση. Όσο λιγότερο παρών είναι ο πολίτης στον φυσικό χώρο της πολιτικής, τόσο περισσότερο αποδυναμώνεται η συμμετοχή του και ενισχύεται η αίσθηση αποξένωσης από τα κοινά. Η δημοκρατία δεν είναι μόνο θεσμοί  είναι και φυσική παρουσία.

Η ελευθερία της συνάθροισης δεν είναι προνόμιο. Είναι δικαίωμα. Και τα μνημεία, όσο ιερά κι αν είναι, δεν πρέπει να μετατραπούν σε ζώνες σιωπής. Αντίθετα, πρέπει να παραμείνουν χώροι ζωντανής μνήμης, όπου η ιστορία συναντά το παρόν και ο πολίτης μπορεί να σταθεί με σεβασμό, αλλά και με φωνή.

Ο περιορισμός δεν προστατεύει τη μνήμη. Την αποστειρώνει. Η παρουσία των πολιτών μπροστά στα μνημεία, όταν γίνεται με αξιοπρέπεια και ειρηνικό τρόπο, δεν προσβάλλει την ιστορία — την τιμά. Και η δημοκρατία δεν έχει τίποτα να φοβηθεί από τον διάλογο. Αντιθέτως, έχει να χάσει πολλά από τη σιωπή.

Η θέση μας είναι ξεκάθαρη: υπέρ όλων των δημοκρατικών συγκεντρώσεων, σε όλους τους δημόσιους χώρους, με σεβασμό στην ιστορία αλλά και με πίστη στο δικαίωμα του πολίτη να είναι παρών. Γιατί η δημοκρατία δεν είναι μόνο μνήμη είναι και φωνή.

Πηγή φωτογραφίας 1: el.wikipedia.org
Πηγή φωτογραφίας 2: naftemporiki.gr
Πηγή φωτογραφίες 3: protothema.gr