“Το τι πιστεύει κανείς για τον άνθρωπο, τα δικαιώματα του και τον τρόπο λειτουργίας της κοινωνίας καθρεφτίζεται στον τρόπο όσων δεν ενήργησαν σύμφωνα με το νόμο”.
Φιόντορ Ντοστογιέφκι

Η αύξηση της εγκληματικότητας είναι υπαρκτή και ανησυχητική. Το 2025 βρίσκει τις Ελληνικές φυλακές σε κατάσταση συναγερμού αφού οι 13.000 και πλέον κρατούμενοι στα σωφρονιστικά ιδρύματα της χώρας έχουν καταστήσει τα όρια και τις αντοχές του συστήματος αδύναμα. Η υπερπληθώρα κρατουμένων δεν είναι στατιστικό στοιχείο, είναι αποτέλεσμα “μη” διορατικής πολιτικής σε μια κοινωνία που αναζητά ασφάλεια και προστασία. Όπως και ο αριθμός των κρατουμένων αυτών δεν διέφερε και πολύ πριν από είκοσι χρόνια σε μια εξίσου προβληματική κατάσταση, καθώς η έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης κατέγραφε για την Ελλάδα υπερπληθυσμό φυλακισμένων, χαμηλή δαπάνη ανά κρατούμενο και μεγάλες εισροές ξένων κρατουμένων καθώς και σημαντική έλλειψη προσωπικού και στρατηγικής επανένταξης.

Ο αυξημένος αριθμός κρατουμένων δεν είναι αναπόφευκτος, είναι αποτέλεσμα πολιτικών επιλογών. Ως εναλλακτική μορφή ποινής απέναντι σε αυτήν την δυσμενή συνθήκη έρχεται η λύση της εφαρμογής μέσω νομικών διαδικασιών της κοινωνικής εργασίας. Είναι μια ανθρώπινη και αξιοπρεπής αντιμετώπιση του παραβάτη που ενισχύει την ευθύνη και την προσωπική ανάπτυξη. Με αυτόν τον τρόπο μειώνεται ο αριθμός των κρατουμένων, επιτυγχάνεται η αποσυμφόρηση των σωφρονιστικών ιδρυμάτων και εξοικονομούνται οικονομικοί πόροι που θα είχαν δαπανηθεί για την κράτηση τους.

Η κοινωνική εργασία ως εναλλακτική μορφή ποινής δεν είναι απλώς μια τεχνική λύση για την αποσυμφόρηση των φυλακών, αλλά μια βαθιά κοινωνική και πολιτική επιλογή που αναδεικνύει τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα της δικαιοσύνης. Η ποινή δεν πρέπει να απομονώνει τον παραβάτη, αλλά να τον επανασυνδέει με την κοινωνία, να του δίνει την ευκαιρία να προσφέρει, να αναστοχαστεί και να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο του. Η κοινωνική εργασία ενισχύει την αίσθηση ευθύνης, καλλιεργεί την ενσυναίσθηση και δημιουργεί γέφυρες μεταξύ του ατόμου και της κοινότητας. Δεν είναι μια “ήπια” ποινή, αλλά μια ουσιαστική διαδικασία μετασχηματισμού.

Ο παραβάτης αποκτά εμπειρία προσφοράς και ενισχύεται η κοινωνική του ταυτότητα ως γέφυρα για την επανένταξη. Το όφελος για την κοινότητα είναι μεγάλο γιατί οι άνθρωποι αυτοί προσφέρουν εργασία σε Δήμους, σχολεία, νοσοκομεία και σε άλλους δημόσιους οργανισμούς ενισχύοντας την κοινωνική αλληλεγγύη καθώς η κοινωνία βλέπει χειροπιαστά αποτελέσματα από την εφαρμογή της ποινής. Η κοινωνική εργασία δεν είναι μια “ήπια” ποινή, είναι μια έξυπνη κοινωνικά ωφέλιμη προσέγγιση σε μια σύγχρονη και δίκαιη ευνομούμενη πολιτεία.

Η εφαρμογή της απαιτεί θεσμική θωράκιση, σαφές νομικό πλαίσιο και διαρκή αξιολόγηση. Δεν μπορεί να λειτουργήσει αποσπασματικά ή ως πρόσχημα για αποφυγή της κράτησης. Χρειάζεται συνεργασία μεταξύ δικαστικών αρχών, κοινωνικών υπηρεσιών και τοπικών φορέων. Η κοινωνία πρέπει να εκπαιδευτεί ώστε να αποδεχθεί τον παραβάτη ως ενεργό μέλος της, να του δώσει χώρο και ευκαιρίες, να αναγνωρίσει την αξία της μεταμέλειας και της προσπάθειας. Η πολιτεία οφείλει να επενδύσει σε δομές εποπτείας, σε προγράμματα κατάρτισης, σε μηχανισμούς παρακολούθησης και υποστήριξης.

Ο εγκλεισμός πρέπει να συνετίζει “όχι” να μισθώνει νέους εγκληματίες. Πρέπει να σωφρονίζει και να συναινεί στην ομαλή -όσο γίνεται- μετάβαση στην “κανονικότητα”. Και αυτό δεν γίνεται με απουσία κοινωνικού κράτους με ανεκπαίδευτους λειτουργούς και δικαστικούς της ίδιας νοσηρής νοοτροπίας. Γίνεται με νέα προτεινόμενα όργανα εποπτείας και αξιολόγησης όλων των βαθμίδων επανένταξης. Γίνεται με υποστήριξη ψυχολόγων, κοινωνικών λειτουργών και συμβούλων εργασίας. Γίνεται με σύνδεση τοπικών επιχειρήσεων και φορέων που προσφέρουν θέσεις εργασίας και κινήτρων. Και αυτό με στόχο να μετατρέψουν την ποινή σε ευκαιρία και να αποδείξουν – τα νέα όργανα – ότι η δικαιοσύνη δεν τελειώνει με την καταδίκη, αρχίζει με την επανένταξη.

Η κοινωνική εργασία μπορεί να αποτελέσει το μέσο για μια πιο δίκαιη και αποτελεσματική ποινική πολιτική, που δεν εξαντλείται στην τιμωρία αλλά επεκτείνεται στην αποκατάσταση. Είναι μια ευκαιρία για την κοινωνία να επαναπροσδιορίσει τις αξίες της και να χτίσει ένα σύστημα δικαιοσύνης που δεν φοβάται να εμπιστευτεί τον άνθρωπο. Ο επίλογος αυτής της προσέγγισης δεν είναι η λήξη της ποινής, αλλά η αρχή μιας νέας πορείας, με στόχο την κοινωνική συνοχή και την αποτροπή της υποτροπής. Μια πολιτεία που επενδύει στην επανένταξη, επενδύει στην ασφάλεια, στην πρόληψη και στον πολιτισμό.

Πηγή φωτογραφίας 1: simerini.sigmalive.com
Πηγή φωτογραφίας 2: crimetimes.gr
Πηγή φωτογραφίας 3: barkagiannis.gr