Η γήρανση του πληθυσμού που εργάζεται στη γεωργία είναι μία από τις βασικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει η παραγωγή τροφίμων στην Ευρώπη και σε άλλες χώρες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσα από τη νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) για την περίοδο 2023–2027, προσπαθεί να αλλάξει αυτή την κατάσταση με ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για να μπουν περισσότεροι νέοι στον αγροτικό τομέα.

Στην Ελλάδα, το Στρατηγικό Σχέδιο της ΚΑΠ προβλέπει οικονομική βοήθεια έως 42.500 ευρώ για άτομα κάτω των 41 ετών που ξεκινούν για πρώτη φορά να ασχοληθούν με τη γεωργία. Το ποσό αυτό δίνεται εφάπαξ και προορίζεται για βασικές ανάγκες, όπως αγορά εξοπλισμού, βελτίωση εγκαταστάσεων και κάλυψη αρχικών εξόδων. Η ενίσχυση δίνεται με βάση συγκεκριμένα κριτήρια, όπως η υποβολή ενός σχεδίου δράσης και η δέσμευση να παραμείνουν στον αγροτικό χώρο για κάποια χρόνια. Επιπλέον, τουλάχιστον 6% από τις συνολικές αγροτικές δαπάνες της χώρας προορίζεται για ενέργειες που στηρίζουν τους νέους που θέλουν να μπουν στον αγροτικό τομέα. Η πρόβλεψη αυτή είναι υποχρεωτική για όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ και περιλαμβάνει επιδοτήσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα, συμβουλές και στήριξη για χρήση νέων τεχνολογιών.

Η πρόσβαση σε γη και χρηματοδότηση είναι από τα βασικά εμπόδια για τους νέους. Το σχέδιο περιλαμβάνει μέτρα όπως ειδικά δάνεια με ευνοϊκούς όρους, συνεργασίες με τράπεζες και χρήση δημόσιας γης για νέες εγκαταστάσεις. Εξετάζεται επίσης η δημιουργία τραπεζών γης, ώστε να διευκολύνεται η μεταβίβαση χωραφιών από παλιότερους σε νεότερους παραγωγούς. Οι νέοι αγρότες μπορούν να συμμετέχουν σε εκπαιδευτικά προγράμματα που καλύπτουν θέματα όπως βιώσιμες καλλιέργειες, ψηφιακά εργαλεία, επιχειρηματικότητα και διαχείριση της παραγωγής. Στην Ελλάδα, τέτοιες δράσεις οργανώνονται από αγροτικά επιμελητήρια, πανεπιστήμια και ιδιωτικούς φορείς, ενώ παρέχεται και τεχνική βοήθεια από ειδικούς για να είναι πιο αποτελεσματικές οι επενδύσεις.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει θέσει ως στόχο να αυξηθεί το ποσοστό των νέων αγροτών στην ΕΕ από 12% σε 24% έως το 2040. Η επίτευξη αυτού του στόχου θεωρείται σημαντική για να διατηρηθεί η παραγωγή και να αντιμετωπιστούν τα δημογραφικά προβλήματα στην ύπαιθρο. Η στρατηγική δίνει οδηγίες στα κράτη-μέλη για να προσαρμόσουν τις πολιτικές τους. Σε διεθνές επίπεδο, ο FAO (Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ) προωθεί δράσεις για να στηρίξει τους νέους μέσω εκπαιδευτικών πρωτοβουλιών, θεσμικών εργαλείων και πολιτικών. Η πρωτοβουλία AgMission™ συγκέντρωσε νέους από 34 χώρες για να προτείνουν λύσεις για γεωργία φιλική προς το περιβάλλον, ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Αγροτών (WFO) στηρίζει καινοτόμες δράσεις για να ενισχύσει τη νέα γενιά στον αγροτικό χώρο. Σε αυτές τις δράσεις συμμετέχουν και ευρωπαϊκοί φορείς, με ανταλλαγή εμπειριών και καλών πρακτικών.

Μόλις το 12% των αγροτών στην ΕΕ είναι κάτω των 40 ετών, κάτι που δείχνει πόσο σοβαρό είναι το πρόβλημα της γήρανσης. Ο μέσος όρος ηλικίας των αγροτών στην Ευρώπη είναι 57 έτη και συνεχώς αυξάνεται. Η αποχώρηση των μεγαλύτερων παραγωγών δημιουργεί κενά στην παραγωγή και στην αγροτική οικονομία. Παράλληλα, περίπου 15 εκατομμύρια εκτάρια στην ΕΕ καλλιεργούνται με ενοικίαση, κάτι που δυσκολεύει τους νέους να αποκτήσουν σταθερή βάση για να αναπτύξουν τις εκμεταλλεύσεις τους. Οι υψηλές τιμές και η περιορισμένη διαθεσιμότητα γης είναι σημαντικά εμπόδια, ειδικά σε περιοχές με έντονη αγροτική δραστηριότητα.

Αρκετοί ειδικοί εκφράζουν ανησυχία ότι το 6% των κονδυλίων της ΚΑΠ δεν φτάνει για να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες των νέων παραγωγών. Η χρηματοδότηση θεωρείται περιορισμένη σε σχέση με τις απαιτήσεις της σύγχρονης γεωργίας, που περιλαμβάνει τεχνολογικό εξοπλισμό, πιστοποιήσεις και πρόσβαση σε αγορές. Η στήριξη των νέων δεν μπορεί να βασίζεται μόνο σε επιδοτήσεις. Χρειάζεται συνδυασμός μέτρων, όπως ενίσχυση του εισοδήματος, στήριξη νέων επιχειρήσεων, πρόσβαση σε τεχνολογία και δημιουργία συνεργασιών. Η εμπειρία δείχνει ότι οι συνδυασμένες παρεμβάσεις έχουν καλύτερα αποτελέσματα.

Οι γυναίκες στον αγροτικό τομέα αντιμετωπίζουν επιπλέον δυσκολίες, όπως περιορισμένη πρόσβαση σε γη και χρηματοδότηση, καθώς και χαμηλή συμμετοχή σε θεσμικά όργανα. Η ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στις πολιτικές ανανέωσης θεωρείται απαραίτητη για να συμμετέχουν ισότιμα και να αξιοποιηθεί το δυναμικό τους στην ύπαιθρο. Επίσης, η εγκατάσταση στην επαρχία συνοδεύεται από δυσκολίες όπως ανεπαρκείς υποδομές, περιορισμένες υπηρεσίες και κοινωνική απομόνωση. Οι νέοι που επιλέγουν να ζήσουν στην ύπαιθρο συχνά αντιμετωπίζουν ελλείψεις σε βασικές παροχές, όπως πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη, εκπαίδευση και σύνδεση στο διαδίκτυο.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει δώσει έμφαση στην παρακολούθηση της εφαρμογής των μέτρων και στην αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς τους. Η συλλογή δεδομένων από τα κράτη-μέλη και η ανάλυση των αποτελεσμάτων είναι απαραίτητες για να βελτιωθούν οι πολιτικές. Στο πλαίσιο αυτό, προβλέπεται η δημιουργία δεικτών παρακολούθησης, η υποβολή περιοδικών εκθέσεων και η δυνατότητα αλλαγών στα σχέδια ανάλογα με τις ανάγκες που προκύπτουν.

Το σχέδιο για την ανανέωση των γενεών στη γεωργία περιλαμβάνει μια σειρά από ενέργειες που έχουν στόχο να βοηθήσουν τους νέους να ασχοληθούν με τον αγροτικό τομέα. Προβλέπει οικονομική στήριξη, ευκολότερη πρόσβαση σε γη και εξοπλισμό, καθώς και εκπαιδευτικά προγράμματα. Οι δράσεις αυτές εφαρμόζονται από τις αρμόδιες αρχές στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ η πορεία τους παρακολουθείται μέσα από στοιχεία και αποτελέσματα που συγκεντρώνονται κάθε χρόνο. Η αποτελεσματικότητα των μέτρων αξιολογείται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με στόχο τη συνεχή βελτίωση των πολιτικών και την ενίσχυση της συμμετοχής των νέων στον αγροτικό χώρο. Το σχέδιο αυτό, όπως εφαρμόζεται στην Ελλάδα και σε άλλα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, παραμένει υπό διαρκή αξιολόγηση, με στόχο την προσαρμογή του στις πραγματικές ανάγκες της αγροτικής κοινωνίας. Η επιτυχία του εξαρτάται από τη συνεργασία των αρμόδιων αρχών, των αγροτικών φορέων και των ίδιων των νέων παραγωγών, οι οποίοι καλούνται να διαμορφώσουν το μέλλον της γεωργίας με σύγχρονα εργαλεία, βιώσιμες πρακτικές και ενεργή συμμετοχή στην αγροτική οικονομία.

Πηγή φωτογραφίας 1: dianeosis.org
Πηγή φωτογραφίας 2: ekriti.gr
Πηγή φωτογραφίας 3: surinenglish.com